Əsas tranzit qovşağı: “Şimal-Cənub” dəhlizi Azərbaycana hansı faydalar gətirəcək

Rusiya və İran, “Şimal-Cənub” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin qərb qolunun son həlqəsi olan İranın Rəşt və Astara şəhərləri arasında dəmir yolunun tikintisi haqqındasaziş imzalayıblar. Bu marşrutun tam istifadəyə verilməsini Azərbaycan səbirsizliklə gözləyir, hansı ki, nəhayət bütün geostrateji üstünlüklərindən tam istifadə edə biləcəkdir. Lakin böyük iqtisadi perspektivlər zəmanət vermir ki, layihə problemlərlə üzləşməyəcəkdir. Mövcud dünya nizamını dəyişdirməyə bacaran istənilən böyük təşəbbüslərə qarşı ənənəvi olaraq Vaşinqton çıxır. Bundan əlavə, bir çox hallarda ABŞ-ın qarşıdurması yalnız açıq bəyanatlarla məhdudlaşmır.

Süveyş kanalına quru yol alternativi

Mayın 17-də RF nəqliyyat naziri Vitaliy Savelyev və onun iranlı həmkarı Mexrdad Bazrpaş tərəfindən imzalanan sazişə əsasən Rəşt-Astara dəmir yolu xəttini İranın Rusiya ilə birgə çəkəcəkdir. Mərasimdə həmçinin hər iki ölkənin prezidentləri də iştirak ediblər, bununla da layihənin xüsusi əhəmiyyəti vurğulayıblar.

162 km-lik sahə Sankt-Peterburqdan Hindistanın Mumbai limanına qədər uzanan “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin (BND) həlqələrini birləşdirəcək. Xəzər dənizi rayonunda bu dəhliz üç marşruta bölünür: Transxəzər – Rusiya və İran limanlarından istifadə etməklə, qərb – Azərbaycandan, həmçinin şərq – eyni vaxtda üç ölkənin (Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistan) ərazisindən.

Bu gün Rəşt-Astara dəmir yolu qərb marşrutunun son tam tikilməmiş sahəsi olaraq qalır. Planlaşdırılır ki, xətt 2025-ci ildə istismara veriləcəkdir. Onun tikintisi tərəflərə 1,6 milyard avroya başa gələcək ki, onun da 1,3 milyardı dövlətlərarası qaytarılan kredit hesabına maliyyələşdiriləcəkdir. Onda Rusiyanın payı 85% olacaqdır.

Formalaşan nəqliyyat qovşağı Süveyş kanalı ilə bərabər qlobal təchizat zəncirlərinin mərkəzinə çevrilmək, gələcəkdə isə onu tamamilə əvəz etmək üçün hər cür şansa malikdir.

Azərbaycandan keçən marşrut Fars körfəzi ölkələrinə, Hindistana və Çinə birbaşa çıxış açacaq. Bu, Asiya-Sakit Okean regionundan Avropaya və əksinə malların çatdırılma müddətini demək olar ki, iki dəfə azaltmağa və nəticədə logistika xərclərini və daşınan məhsulun son qiymətini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa kömək edəcəkdir.

“Malların Sankt-Peterburqdan, məsələn Mumbaya çatdırılması təxminən 10 gün çəkəcəkdir. Müqayisə üçün deyim ki, ənənəvi ticarət marşrutları üzrə yol müddəti 30-45 günə qədərdir. Yəni vaxt və xərclər baxımından əhəmiyyətli qənaətdir”, – Rusiya lideri Vladimir Putin vurğulayıb.

Ticarət yollarının ürəyi

“Sanksiya müharibəsi”nin sərtləşdirilməsi və bunun ardınca gələn Rusiyanın yükdaşımalarının qərb istiqamətindən şərqə istiqamətləndirilməsi “Şimal-Cənub” BND-nin əhəmiyyətini xeyli artırdı. Məsələn, Azərbaycan Dəmir Yollarının 2022-ci ilə dair hesabatında bu dəhlizlə yükdaşımalarda 90 faiz artım təsbit ediblər. Ekspertlər proqnozlaşdırırlar ki,  2030-cu ilə ixrac-idxal daşımalarının ümumi həcmi təxminən 200% – 41,2 milyon tona qədər artacaqdır.

BND və onun hər üç Xəzər budaqları üzrə ticarətin aktivləşməsi ona gətirib çıxarıb ki, ötən il Azərbaycan ərazisindən tranzit yükdaşımaların ümumi həcmi 2021-ci illə müqayisədə 75% artıb, ölkənin rəqəmsal inkişaf və nəqliyyat naziri Rəşad Nəbiyev vurğulayırdı.

Ölkə hakimiyyəti gözləyir ki, gələcəkdə “Şimal-Cənub” dəhlizi ilə 30 milyon tona qədər yük daşımaq mümkün olacaqdır. Prezident İlham Əliyevin sözlərinə görə, hazırda Azərbaycanın tranzit imkanları bu rəqəmin cüzi faizini təşkil edir ki, bu da layihənin miqyasını və əhəmiyyətini bir daha vurğulayır.

Tranzitin 30 milyon tona çatdırılması Azərbaycana layihədən 844 milyon 800 min manat maliyyə gəliri əldə etməyə imkan verəcəkdir, bu isə ADY-nın bir illik gəlirdən iki dəfə çoxdur.

Hiss olunan maliyyə səmərələri BND-nin Azərbaycan rəhbərliyində böyük marağa səbəb olan yeganə səbəb deyil. Rəsmi Bakı dəfələrlə bəyan edib ki, onun ən vacib xarici siyasi məqsədi ölkənin iqtisadi müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsidir.

Moskva və Tehranla birgə infrastruktur layihədə iştirak bu məqsədə müvafiqdir. BND-nin tam işə salınması respublikaya Avropanı Fars körfəzi və Hind okeanı ölkələri ilə birləşdirən vasitəçinin nüfuzlu statusunu təmin edir. Bir dəfəyə bir neçə əsas nəqliyyat arteriyalarını öz ərazisində cəmləşdirməklə Azərbaycan öz geosiyasi mövqelərini ciddi şəkildə möhkəmləndirəcək və regionun ən nüfuzlu oyunçularından birinə çevriləcəkdir.

Buna baxmayaraq, ABŞ və Avropa İttifaqı tərəfindən ikinci dərəcəli sanksiya təhlükəsi nəzərə almamaq olmaz. Belə məhdudiyyətlər, məsələn, müxtəlif vaxtlarda Türkiyə, Hindistan, Banqladeş, Çin, bəzi Latın Amerikası və Yaxın Şərq ölkələrinə təsir edib. Bütün hallarda bir səbəb var idi – siyasi intriqalardan asılı olmayaraq öz siyasətini keçirmək üçün qəbuledilməz istək.

Amma Azərbaycan artıq öz mərcini edib. Ölkə BND üzrə tərəfdaşları və layihədə birbaşa və ya dolayısı ilə iştirakda maraqlı olan digər dövlətlərlə uzun və məhsuldar əməkdaşlığa hazırlaşır. Keçən yayda respublikanın baş naziri Əli Əsədov, Aİİ üzrə tərəfdaşlarının ölkənin tranzit potensialından istifadə edə bilməsi üçün hər cür şərait yaratmağa Bakının hazır olduğunu təsdiqləyib.