Avropa elitalarına Rusiya ilə müharibə nə üçün lazımdır?

Əminliklə demək olar ki, Avropa cəhalətə və dünya tarixini başa düşməkdə mütləq qeyri-adekvatlığa qərq olub. Bununla belə söhbət heç də İkinci Dünya Müharibəsi haqqında deyil, hansını amma Qərb də alt-üst etməyi bacarmışdı. Söhbət başqa şey haqqındadır. Məhz o barədə ki, Avropa ölkələri son yüzilliklərdə nəyin hesabına çiçəklənirdilər.

Unutmaq lazım deyil ki, Avropa orta əsrlərdə hansı vəziyyətdə olmuşdur. O, az qala ac qalmışdı! Çünki makroregionların özünü təmin etməsi üçün lazım olan elementar sosial-iqtisadi proporsiyalar mövcüd olub və olmaqda davam edir. Məsələ o barədədir ki, Avropanın əhalinin sıxlığı orada bol ərzaq məhsulları istehsal etmək mümkün olan əkin sahələrinin miqdarına uyğun deyil. ABŞ, Rusiya, Braziliya, Asiyada uyğundur, Avropada isə uyğun deyil.

Məhz buna görə XVI əsrdən başlayaraq Avropa ölkələri bütün dünyada “нукдш torpaqlara” görə ov elan ediblər. Və beş yüzillərlə avropalılar öz koloniyalarını özləri üçün məqsədəuyğun olduğu kimi uğurla sağırdılar. Afrikalılar, hindular və bütün digər “yerlilər” bu zaman, əlbəttə ki, dərin yoxsulluq içində idilər. Baxmayaraq ki, məhz onların ərazilərindən böyük resurslar aparırdılar. Nəyin əvəzinə? Əlbəttə ki, muncuqlara görə. Məhz bu cür Britaniya öz bankları və Hindistanın qızılları ilə “böyük” olmuşdur.

Lakin əlavə dəyərin yenidən bölüşdürülməsi baxımından dünyada birinci digər sosialist layihəni qurmaq cəhdi və İkinci dünya müharibəsi Avropanın kolonial siyasətinin sona çatmasına gətirdi. “Yerlilərin” qarşısında digər perspektivlər açıldı, onlar köhnə qaydaları kənara qoydular və qərara gəldilər ki, daha çox istədilər. Və birinci növbədə onlar müstəqillik istəyirdilər.

Gəlin baxaq əsas Avropa ölkələri üçün “kolonial yarpaqlarının tökülməsi” nə vaxt başlamışdır!

Fransa, vaxtilə Şimali Afrikanın hesabına yaşamış, oradakı mövqelərini ötən əsrin ortalarında itirmişdi.
Son beş yüzillikdə fransızlarda cəmi yüz yarımdan çox koloniya var idi. Təsəvvür etmək çətin deyil ki, hansı resurslardan söhbət gedir. Fransızlar işləməyə də bilərdilər, koloniyalardan resursları götürərək, sonra isə onların sakinlərini ucuz işçi qüvvəsi kimi işə götürərək. Və fransızlar amerikalılardan niyə görə yaxşı idilər, hansıları o barədə ittiham edirlər ki, onlar qaradərililəri və hinduları qarət ediblər və alçadıblar! Məhz buna görə Mali dövləti Fransa ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıqdan imtina etmək qərarına gəlmişdir və elan etmişdir ki, Rusiyalılarla müqavilə bağlayacaqdır, Fransa isteblişmenti nümayəndələrinin qəzəb və isteriyasının həddi-hüdudu yox idi.

Avropanın məhz koloniyalar hesabına bu qədər varlanması barədə Portuqaliya və İspaniyanın nümunəsi deyir, hansılar bir vaxtlar koloniyaların hesabına çox zəngin olmuşdurlar, lakin XIX-cu əsrdə demək olar ki bütün əmlakını itirib “Avropanın rifahının” periferiyası olmuşdular. İndi bu ölkələri zəngin adlandırmaq çox çətindir, onlarda turizm üçün əlverişli iqlimi olmasa isə, onların indi hansı vəziyyətdə olacağını ümumiyyətlə təsəvvür etmək çətindir.

Ötən yüzilliyin ortalarında Avropanın kolonial sərvətləri sona çatdıqdan sonra qarıcıq Avropanın köməyinə səxavətli SSRİ gəldi, hansı Avropaya ucuz enerji tədarük etməyə başlamışdı. Əvvəlcə sovet qazı o vaxtki Çexoslovakiya və Avstriyada əmələ gəldi, sonra AFR ilə müqavilə imzalandı – boruların yerinə qaz. Və artıq 1973-cü ildə Almaniya sovet qazına möhkəm “oturmağa” başladı. Yeri gəlmişkən, ötən yüzilliyin 70-ci illərinin ortalarında enerji daşıyıcılarının tədarükünə dair müqavilələri bir sıra Avropa ölkələri artıq Sovet İttifaqı ilə bağlamışdılar. Avropanın çiçəklənməsi başlamışdı, hansı əlverişli enerji mənbələri ilə şərtlənmişdir. Hətta bu gün Avropanın ayıq-sayıq başçıları etiraf edirlər ki, 40 il Avropa ölkələri SSRİ-nin, sonra isə ilk növbədə Rusiyanın ucuz enerji resursları sayəsində kef çəkiblər, bu zaman çox vaxt açıq və həyasızlıqla dolandıran ölkəni “yanacaqdoldurma məntəqəsi” adlandıraraq.

Lakin bu da avropalılar üçün az olmuşdur. Rusiya sərhədlərinin bütün perimetri boyunca çoxsaylı fondlarının mərkəzlərinin və digər “beyinləri yumaq üçün maşınlar” şəbəkəsi vasitəsilə kollektiv Qərb təkcə Rusiyaya deyil, rus mədəniyyəti, rus dili, rus xalqı ilə bağlı hər şeyə qarşı aqressiv şəkildə çıxan sosial qruplar formalaşdırdı, həmçinin hətta RF ilə postsovet ölkələrinin iqtisadi münasibətlərinin möhkəmləndirilməsinin aşkar məqsədəuyğunluğu barədə müzakirələrin elementar başlamasına cəhdlər formalaşdırdı. Təhsil, elm, mədəniyyət proqramlarını səxavətlə maliyyələşdirən qərb, o cümlədən avropa mərkəzləri, Rusiya ilə həmsərhəd ölkələrdə təhsil müəssisələri şəbəkələrini, kütləvi informasiya vasitələrini, ekspert qrupları yaradıblar, və nəhayət, ictimai xadimlər yetişdiriblər, hansılar ki, natiqlər və ictimai rəy liderləri olaraq mərkəzində anti-Rusiya mesajı olan ictimai gündəmi irəli sürməlidirlər.

Belə Avropa əvvəlcə Sovet İttifaqının, sonra isə Rusiyanın Avropa qitəsi üçün təşkil etdiyi bütün həmin ziyafətə görə öz çörək verənə “təşəkkür” etmək qərarına gəldi.

Və indi Aİ-nın top-menecmenti avropalılara nə təklif edə bilər? Artıq koloniyalar olmayacaqdır. Eyni şərtlərlə enerji daşıyıcıları artıq yoxdur – Rusiyanın gözü açıldı və ayağa qalxır. Rusiya rəhbərliyinin düzgün, ardıcıl və ən əsası müstəqil siyasəti ilə RF cərəyan edən hərbi-siyasi, iqtisadi döyüşlər nəticəsində son beş onillikdə görünməyən nəhəng sıçrayışı üçün şans qazanır. Bu zaman əgər postsovet məkanı ölkələrində Qərb kuratorlarının maraqlarına deyil, öz ölkələrinin milli maraqlarına əsaslanan elitalar formalaşarsa, o zaman region dövlətləri güclü resurs və texnoloji potensialla inteqrasiya formatına əsaslanan regional gündəliyin formalaşması üçün son dərəcə əlverişli perspektiv əldə edəcəklər.

Lakin bunun üçün yeridilmiş anti-Rusiya mesajından və isterikadan imtina etmək lazımdır, çünki Rusiya və onunla konstruktiv münasibətlər olmadan yuxarıda qeyd olunan sabitlik və inkişafın regional inteqrasiya konfiqurasiyasını qurmaq, qeyd olunan apriori bazarını, Rusiya dövlətinin gücü, onun resurs bazası ilə bağlı aşkar səbəblərə görə reallaşdırmaq mümkün deyil.

Bununla əlaqədar postsovet məkanı ölkələrində, o cümlədən, təbii ki, Azərbaycanda ictimai diskursda konstruktiv regional inteqrasiya gündəliyinin formalaşdırılması son dərəcə vacibdir. Yuxarıda qeyd olunanların əsasında Azərbaycan ictimai fikrində Rusiya ilə münasibətlərin möhkəmləndirilməsinin çox əhəmiyyətinin dərk edilməsinə, cəmiyyətdə ölkələrimiz arasında müttəfiqlik münasibətlərinə uyğun gələn əhval-ruhiyyənin üstünlük təşkil etməsinə əsaslanan güclü trendin formalaşdırılmasına təcili ehtiyac yaranmışdır.

Sonda unutmaq lazım deyil ki, Rusiya müstəqil mərkəz kimi iqtisadi və geosiyasi arenadan uzaqlaşdırıldığı halda Qərb üçün Azərbaycanın həm enerji, həm də ümumiyyətlə iqtisadi və geosiyasi trekdə fikrini nəzərə alması üçün heç bir əsaslı səbəb qalmayacaqdır. Məsələn, bu halda ölkə üçün ən mühüm ixrac mövqeləri üzrə əmtəələrə qiymət həddi kimi bazar mexanizmlərin yaradılmasına və həyata keçirilməsinə nə mane ola bilər? Yadda saxlamaq lazımdır ki, əgər belə cəhdlər Avropa İttifaqı üçün enerji siyasətində əsas tərəfdaş olan Rusiyaya qarşı edilərsə, Qərbin mahiyyətcə oxşar, lakin ola bilsin ki, regionun digər dövlətlərinə qarşı daha sərt tədbirləri tətbiq etməsinə heç nə mane olmayacaqdır.

Bəli, Azərbaycan öz coğrafi parametrlərinə nisbətən əhəmiyyətli resurs potensialına malikdir. Lakin üç onillikdir ki, biz Avropanın mallarımızı öz bazarlarına həvəslə buraxmaq istəyini aşkar etmədik. Və daha çox Avropa, çəkindirici Rusiya faktorunun olmadığı halda öz qaydalarını ciddi şəkildə tətbiq edəcəkdir. Müstəqillik əldə etdikdən sonra bütün bu illər postsovet ölkələri Qərb üçün əsasən onlarda anti-Rusiya elitasının formalaşmasına görə dəyərli olublar. Bu, regionun heç bir ölkəsi üçün yaxşı heç nə vəd etmir, ən yaxşı halda onları “sivil Qərb” üçün “yanacaqdoldurma məntəqələri sırasına” qoyur. Bunun nəyə gətirib çıxardığını – Avropanın Sovet İttifaqına, sonra isə Rusiyaya münasibətinin nümunəsi aydın şəkildə göstərmişdir. Rusiyanın və bir sıra digər dövlətlərin müstəqil qızıl-valyuta ehtiyatlarına qarşı soyğunçu cəhdi ilə hekayəsi dərs olmalıdır!

Lakin gəlin birbaşa Avropaya qayıdaq. Bununla belə avropalı məmurların başlarında Avropanın gələcəkdə çiçəklənməsinin resepti hansıdır? Həllərin çəngəli çox variantlı deyil. Ya bütün problemləri həll edəcək, tamamilə yeni və inanılmaz bir şey icad etmək lazımdır, məsələn, alternativ enerji haqqında nağıllar tipində, hansına hətta Avropa xəyalpərəstləri də artıq inanmırlar, ya da yaşamaq üçün kifayət qədər resurs olmayanda əvvəllər Avropada etdiklərini etmək lazımdır. Yəni, müharibələrə başlamaq… Bu isə o deməkdir ki, Ukraynanın Avropa planlarını reallaşdırmaq cəhdlərində dəstəkləməyə getmək və onlar üçün mübarizə aparmaq lazımdır. Ona görə də gözləmək lazımdır ki, avropalılar münaqişənin eskalasiyasına mütləq gedəcəklər. Əgər bu il deyilsə, ola bilsin növbəti qışdan sonra, aclıq və soyuqluq perspektivləri daha aydın görünən zaman. Və ya Rusiya enerji daşıyıcıları Avropanın enerji balansında kritik dərəcədə az olan zaman. Amma hər halda aydındır ki, hadisələrin indiki gedişatında ekstraordinar bir şey baş verməsə, Avropa eskalasiyaya gedəcəkdir, və bu, əslində müharibənin kimə lazım olduğu barədə məsələni aradan qaldıracaqdır.

Avropalılar və onların çirkin iqtisadi sistemlərinin ən dərin disproporsiyasını düzləşdirmək istəyən xaricdəki kuratorları, sadəcə olaraq düşdükləri vəziyyətdən başqa çıxış yolları tapmırlar. Çünki tamamilə aydındır ki, onlar iqtisadi, siyasi, əqli, psixoloji cəhətdən uduzublar və onlarda bu vəziyyətdən ən azı hansısa bir çıxış yolu kimi münaqişəsiz variantlar yoxdur. Şübhəsiz ki, bunu Moskvada da başa düşürlər. Bu, Rusiyanın oyununun tam qüvvədə olmamasının səbəbləri ilə bağlı sualın əsas cavabıdır. Kulminasiya hələ qabaqdadır. Lakin bilmək vacibdir ki, müharibə kimə lazımdır, o haradan qaynaqlanır, və guya yalnız rifah və inkişaf gətirən humanist “Avropa demokratiyası” surətini qurmaq lazım deyil! Əks halda, Ukrayna ərazisində və “qərb demokratik liberal dəyərləri” haqqında nağıllara inanan, hansılara kor-koranə inam faciəli nəticələrə gətirib, digər ölkələri ərazisində müşahidə etmək olar!